از آنجا که دیابت با سطح بالای قند خون شناخته می‌شود، بیشتر مردم فکر می‌کنند که خوردن قند، باعث ابتلا به دیابت می‌شود. باید بگوییم که مصرف بیش از حد قند ممکن است خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهد اما مقدار قندی که دریافت می‌کنیم تنها می‌تواند قسمتی از دلیل ابتلا به دیابت باشد. در واقع این مورد در کنارعوامل دیگر باعث ایجاد این بیماری در بدن می‌شود.
عواملی مثل رژیم غذایی، سبک زندگی و ژنتیک می‌توانند بر خطر ابتلا به دیابت موثر باشند. ما در ادامه نقش مصرف قند را در ایجاد بیماری دیابت بررسی می‌کنیم و به معرفی راهکارهایی جهت پیشگیری از ابتلا به آن می‌پردازیم. همچنین جهت بررسی وضعیت سلامتی خود می‌توانید از بسته مدیریت هوشمند قند خون سیناکر استفاده کنید و به محض بالارفتن قند خون کنترل و درمان آن را آغاز کنید.
آنچه در این مقاله خواهید خواند
- دیابت چیست و چه زمانی رخ می‌دهد؟
- چند نوع دیابت داریم و علت ابتلا به هر کدام چیست؟
- سوخت و ساز قند در بدن چگونه اتفاق می‌افتد؟
- آیا قند ریسک ابتلای شما را به دیابت افزایش می‌دهد؟
- مصرف شکر و شیرینی‌جات چند درصد احتمال ابتلا به دیابت را بالا می‌برد؟
- آیا قندهای طبیعی در ابتلا به دیابت اثری مشابه دارند؟
- قند موجود در آبمیوه‌ها چگونه است؟
- قند موجود در شیرین‌کننده‌های طبیعی چگونه است؟
- آیا شیرین‌کننده‌های مصنوعی خطر بروز دیابت را افزایش می‌دهند؟
- چه عوامل دیگری خطر ابتلا به دیابت را افزایش می‌دهند؟
- چگونه غذا بخوریم تا در خطر کمتری برای ابتلا به دیابت باشیم؟
- سخن پایانی
دیابت چیست و چه زمانی رخ می‌دهد؟
دیابت زمانی اتفاق می‌افتد که بدن شما نتواند سطح قند خون را به شیوه‌ای موثر کنترل کند. در واقع این بیماری زمانی ایجاد می‌شود که پانکراس یا همان لوزالمعده‌ی شما نتواند به اندازه کافی انسولین بسازد یا سلول‌ها در برابر انسولینی که در بدن ساخته می‌شود مقاومت کنند. همینطور ممکن است برای یک فرد هر دوی این موارد به طور همزمان در ایجاد بیماری تاثیرگذار باشند.
انسولین هورمونی است که برای خارج کردن قند از جریان خون و انتقال آن به درون سلول‌ها نیاز است. اگر سطح قند خون به مدت طولانی بالا بماند و کنترل نشود، با عوارضی مثل افزایش ریسک بیماری‌های قلبی و آسیب‌های عصبی و کلیوی و… رو به رو خواهید شد. بنابراین برای افراد مبتلا به قند خون مهم است که معاینات و آزمایشات لازم را به طور مرتب انجام دهند تا از سالم بودن این اعضای حیاتی مطمئن شوند.
چند نوع دیابت داریم و علت ابتلا به هر کدام چیست؟
دیابت یک بیماری مزمن است که به دلیل اختلال در تولید یا عملکرد هورمون انسولین در بدن اتفاق می‌افتد. این اختلال باعث افزایش سطح قند خون می‌شود. در عمده موارد، دیابت به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود:
دیابت نوع ۱
این نوع از دیابت زمانی ایجاد می‌شود که سیستم ایمنی بدنی شما به پانکراس‌تان حمله کند و بدن شما دیگر توانایی ساخت انسولین را نداشته باشد. دیابت نوع ۱ نسبتاً نادر است و بیشتر از هر چیزی به ژنتیک ارتباط دارد و فقط در صد کمی بین 5 تا 10درصد بیماری دیابت از این نوع است.
حتما بخوانید: درمان دیابت نوع 1 با انسولین
دیابت نوع ۲
این نوع دیابت زمانی ایجاد می‌شود که پانکراس شما نمی‌تواند به اندازه کافی انسولین تولید کند یا این که سلول‌های بدن شما دیگر به انسولین پاسخ نمی‌دهند. در واقع سلول‌ها در برابر دریافت انسولین مقاومت می‌کنند و گاهی ممکن است هر دوی این موارد همزمان در بدن رخ دهند و دیابت ایجاد شود.
دیابت نوع ۲ تقریبا 90 درصد این بیماری را تشکیل می‌دهد که مهم‌ترین دلایل آن رژیم غذایی ناسالم و عوامل مرتبط با سبک زندگی است. همانطور که می‌دانید سبک زندگی درست برای پیشگیری از همه بیماری‌ها ضروری است. جهت اصلاح سبک زندگی و حفظ سلامتی خود می‌توانید از پکیج‌های سلامتی به همراه پایش آنلاین پزشک سیناکر استفاده کنید.
حتما بخوانید: آشنایی با دیابت نوع 2: علائم و روش‌های درمان
سوخت و ساز قند در بدن چگونه اتفاق می‌افتد؟
معمولا وقتی از قند صحبت می‌کنیم منظورمان سوکروز یا همان شکر است. سوکروز از چغندر قند یا نیشکر تولید می‌شود و از یک مولکول گلوکز و یک مولکول فروکتوز تشکیل شده است که این دو به هم متصل هستند.
هنگام مصرف سوکروز، گلوکز و فروکتوز درون آن، قبل از این که جذب جریان خون شوند توسط آنزیم‌هایی که در روده‌ی باریک شما وجود دارند از هم جدا می‌شوند. این اتفاق باعث بالا رفتن قند خون شما می‌شود و پانکراس وظیفه دارد که در این زمان انسولین آزاد کند. بعد از آزاد شدن انسولین توسط پانکراس، گلوکز از جریان خون به درون سلول‌ها منتقل و در آن جا برای تولید انرژی بدن متابولیزه می‌شود.
بخش کمی از فروکتوز داخل سوکروز امکان دارد که داخل سلول‌ها قرار بگیرد اما قسمت زیاد آن به کبدتان منتقل خواهد شد. بخشی که به کبد منتقل می‌شود به گلوکز تبدیل شده و در صورت نیاز باعث تولید انرژی در بدن می‌شود. ممکن است گلوکز ایجاد شده در کبد، ذخیره و یا به چربی تبدیل شود.
بنابراین اگر شما بیش از آن اندازه‌‌ای که بدن‌تان انرژی نیاز دارد مواد قندی مصرف کنید باعث بالا رفتن قند خون می‌شود. زیرا مقدارگلوکز اضافه تبدیل به اسیدهای چرب و به عنوان چربی در بدن ذخیره می‌شود.
به این ترتیب فروکتوز می‌تواند به چربی تبدیل شود و اگر بیشت از حد نیاز دریافت شود سطح تری‌گلیسیرید در بدن بالا می‌رود. بالارفتن سطح تری‌گلیسیرید می‌تواند ریسک بیماری‌های قلبی را افزایش دهد و منجر به تولید چربی در کبد شود.
مصرف زیاد فروکتوز می‌تواند باعث افزایش سطح اوریک اسید نیز شود. به این صورت که اگر کریستال‌های اوریک اسیدی در مفاصل بدن شما زیاد شوند، ممکن است به بیماری دردناکی مثل نقرس مبتلا شوید.
آیا قند ریسک ابتلای شما را به دیابت افزایش می‌دهد؟
طبق تحقیقات انجام شده افرادی که به طور مرتب از نوشیدنی‌های شیرین‌شده با شکر استفاده می‌کنند، ۲۵ درصد بیشتر از دیگر افراد احتمال دارد به دیابت نوع ۲ مبتلا شوند. در واقع حتی خوردن یک نوشیدنی شیرین شده با شکر در روز علاوه بر افزایش وزنی که ایجاد می‌کند، ریسک ابتلا به دیابت نوع ۲ را تا 13 درصد افزایش می‌دهد.
علاوه‌بر این در کشورهایی که مصرف قند و شکر آنها بالا است، نرخ ابتلا به دیابت نوع ۲ بیشتر است. ارتباط بین مصرف قند و دیابت حتی پس از کنترل دریافتی کالری، وزن، مصرف الکل و ورزش، همچنان وجود دارد. تحقیقات انجام شده ثابت نمی‌کنند که قند باعث ایجاد دیابت می‌شود، اما می‌بینیم که ارتباطی قوی بین دیابت و مصرف مواد قندی وجود دارد.
حتی بیشتر پژوهشگران به این موضوع معتقدند که مصرف مواد قندی می‌تواند ریسک ابتلا به دیابت را هم به صورت مستقیم و هم غیرمستقیم افزایش دهد. یعنی ممکن است مستقیماً به واسطه‌ی تأثیری که فروکتوز بر کبد می‌گذارد، مثل ایجاد کبد چرب، التهاب و مقاومت موضعی به انسولین، این افزایش ریسک به وجود آید. یا این‌که باعث تولید غیرطبیعی انسولین در پانکراس شما شود و خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را افزایش دهد.
همچنین می‌تواند به صورت غیرمستقیم با افزایش وزن و چربی بدن که خود عوامل زمینه‌ساز برای ابتلا به دیابت هستند، ریسک ابتلا به این بیماری را افزایش دهد. علاوه بر این‌ها، مطالعات حیوانی نشان می‌دهند که مصرف زیاد قند می‌تواند باعث اختلال در پیام‌رسانی لپتین شود. لپتین هورمونی است که حس سیر شدن را در بدن ایجاد می‌کند و اگر به اختلال بخورد، باعث پرخوری و اضافه وزن می‌شود.
برای این‌که اثرات منفی حاصل از مصرف زیاد قند و شکر کم شود، سازمان بهداشت جهانی یا همان WHO توصیه کرده است که مصرف روزانه قند افزوده‌شده به غذاها که به طور طبیعی در غذاها نیست، از 10 درصد کالری روزانه بیشتر نشود.
مصرف شکر و شیرینی‌جات چند درصد احتمال ابتلا به دیابت را بالا می‌برد؟
مصرف شکر و شیرینی‌جات به تنهایی نمی‌تواند عامل اصلی ابتلا به دیابت باشد، اما مصرف زیاد آنها می‌تواند عوامل ریسک دیگری که به ابتلا به دیابت منجر می‌شوند را تشدید کند. مصرف بیش از حد شکر و شیرینی‌ها می‌تواند به چاقی و افزایش وزن منجر شود که خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را افزایش می‌دهد. عوامل اصلی ابتلا به دیابت شامل عوامل ژنتیکی، سابقه خانوادگی، سن، چاقی، نارسایی فعالیت بدنی، استفاده از برخی داروها و بیماری‌های مرتبط با پانکراس می‌شوند برای همین نمی‌توان درصد دقیقی ارائه داد و واکنش بدن هر انسان به این موضوع متفاوت است. همچنین، رژیم غذایی نامناسب، مصرف زیاد شکر و شیرینی‌ها، چربی‌های اشباع شده و ترانس و مصرف ناصحیح مواد غذایی نیز می‌توانند در افزایش خطر ابتلا به دیابت نقش داشته باشند.
در هر صورت، توجه به سبک زندگی سالم، مصرف متعادل شکر و شیرینی‌ها، رعایت رژیم غذایی مناسب و نمایش منظم ورزش‌های فیزیکی می‌تواند در کاهش خطر ابتلا به دیابت و حفظ سلامتی کلیه افراد مفید باشد. همچنین، در صورتی که شما یا کسی در خانواده تان دارای عوامل ریسک برای دیابت هستید، مشاوره پزشک خود را بگیرید و در صورت لزوم برنامه‌های پیشگیری و مراقبت مناسب را انجام دهید.
آیا قندهای طبیعی در ابتلا به دیابت اثری مشابه دارند؟
همانطور که گفتیم مصرف مقدار قند اضافی می‌تواند با ابتلا به دیابت رابطه مستقیمم و غیر مستقیم داشته باشد، اما درمورد قندهای طبیعی اینطور نیست. قندهای طبیعی در واقع در میوه‌ها و سبزیجات وجود دارند و هنگام تولید و فراوری به آنها اضافه نشده‌اند.
احتمال کمی دارد که قندهای طبیعی باعث افزایش ناگهانی قند خون شوند زیرا این قندها در مخلوطی از فیبر، آب، آنتی‌اکسیدان‌ها و دیگر مواد مغذی وجود دارند و هضم و جذب‌شان به آرامی انجام می‌شود. در کل میوه‌ها و سبزیجات به ازای وزن یکسان، نسبت به غذاهای فراوری شده قند کمتری دارند.
بنابراین کنترل میزان قند مصرفی هنگام خوردن میوه‌ها و سبزیجات راحت‌تر است. به طور مثال ۸ درصد وزن یک عدد هلو را قند تشکیل می‌دهد، این در حالی است که ۵۰ درصد وزن شکلات اسنیکرز از مواد قندی است. طبق برخی تحقیقات انجام شده حتی مصرف روزانه یک واحد میوه در مقایسه با عدم مصرف میوه، ریسک ابتلا به دیابت را بین 7 تا 13 درصد کاهش می‌دهد.
قند موجود در آبمیوه‌ها چگونه است؟
برخی مطالعات نشان می‌دهند که مصرف آبمیوه ریسک ابتلا به دیابت را بیشتر می‌کند. همچنین پژوهشگران طبق برخی تحقیقات متوجه شده‌اند که ارتباطی بین مصرف آبمیوه و ایجاد دیابت وجود دارد. شاید به این علت که آبمیوه قند بیشتر و فیبر کمتری دارد. البته باید بگوییم که تحقیقات بیشتری نیاز است زیرا همه‌ی مطالعات این نتایج را نشان نمی‌دهند.
قند موجود در شیرین‌کننده‌های طبیعی چگونه است؟
هرچند برخی شیرین‌کننده‌های طبیعی مثل عسل و شربت افرا به اندازه‌ی شکر و شربت ذرّت فراوری نمی‌شوند، اما این مواد به طور خالص قند هستند و هیچ فیبری ندارند. همچنین بسیاری از شیرین‌کننده‌ها که در بازار به عنوان قند طبیعی به فروش می‌رسند در واقع اینطور نیستند و باید به عنوان قند افزوده نام برده شوند.
شربت آگاو، شکر نارگیل و قند نیشکر نمونه‌هایی از این مواد هستند. پس این مواد نیز باید مثل همه‌ی قندهای افزوده به اندازه متعادل مصرف شوند یعنی مقدار مصرف آنها از ۱۰ درصد کالری روزانه بیشتر نشود.
آیا شیرین‌کننده‌های مصنوعی خطر بروز دیابت را افزایش می‌دهند؟
شرین‌کننده‌های مصنوعی همان مواد شیرینی هستند که به دست انسان ساخته می‌شوند و بدن شما نمی‌تواند از آنها برای تولید انرژی استفاده کند. در واقع این مواد طعم شیرینی دارند اما کالری مورد نیاز بدن را تامین نمی‌کنند. شیرین‌کننده‌های مصنوعی باعث افزایش ناگهانی قند خون در بدن نمی‌شوند، اما باز هم این احتمال وجود دارد که این مواد باعث ایجاد مقاومت در برابر تولید انسولین و دیابت نوع ۲ شوند.
به طور مثال اگر روزانه تنها یک قوطی نوشابه‌ی رژیمی مصرف کنید در مقایسه با حالتی که اصلا نوشابه نخورید، خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را بین 25 تا 67 درصد افزایش می‌دهد. دلیل این که چرا شیرین‌کننده‌های مصنوعی ریسک دیابت را افزایش می‌دهند هنوز به طور دقیق مشخص نیست اما چندین فرضیه در این باره مطرح شده است.
یک فرضیه این است که مصرف محصولات حاوی شیرین‌کننده‌های مصنوعی باعث می‌شود میل شما به خوردن غذاهای شیرین بیشتر شود. در نتیجه این عامل منجر به مصرف بیشتر قند و اضافه وزن می‌شود که خطر بروز دیابت را افزایش می‌دهد.
فرضیه‌ی دیگر این است که شیرین‌کننده‌های مصنوعی توانایی که بدن برای جبران مؤثر کالری مصرف‌شده از قندها دارد را مختل می‌کنند؛ زیرا در مغز شما اینطور نشان می‌دهد که این طعم شیرینی کالری صفر دارد. همچنین طبق برخی تحقیقات انجام شده شیرین‌کننده‌های مصنوعی می‌توانند نوع و تعداد باکتری‌هایی را که در روده‌ی بزرگ زندگی می‌کنند را تغییر دهند.
این موضوع ممکن است باعث عدم تحمل گلوکز و در نهایت اضافه وزن شود که خود با دیابت در ارتباط است. با این حال با دانستن این ارتباط باز هم به تحقیقات بیشتری نیاز داریم.
چه عوامل دیگری خطر ابتلا به دیابت را افزایش می‌دهند؟
مصرف قند افزوده به طور مرتب و به مقدار زیاد، ریسک بروز دیابت را افزایش می‌دهد. علاوه بر این، عوامل زیاد دیگری نیز در ایجاد این بیماری نقش دارند که در ادامه به آنها می‌پردازیم:
وزن: طبق تحقیقات انجام شده، چاقی یکی از عوامل اصلی در ابتلا به دیابت نوع 2 است و تنها با کاهش 5 تا 10 درصد از وزن بدن‌تان می‌توانید این خطر را کاهش دهید.
ورزش: افرادی با سبک زندگی بی‌تحرک در مقایسه با افرادی که از نظر فیزیکی فعالیت دارند، ریسک دو برابری برای ابتلا به دیابت نوع ۲ دارند. کافی است در هفته 150 دقیقه با شدت متوسط ورزش کنید تا این خطر را به میزان خوبی کاهش دهید.
سیگار: استعمال ۲۰ عدد سیگار یا بیشتر در طول 24 ساعت احتمال بروز دیابت را بیش از دو برابر افزایش می‌دهد؛ اما با ترک سیگار این خطر تقریباً به مقدار طبیعی برمی‌گردد.
آپنه‌ی خواب: آپنه‌ی خواب (شرایطی که تنفس در طول خواب شبانه متوقف می‌شود)، خود یک عامل خطر مستقل برای ابتلا به دیابت است.
ژنتیک: اگر یکی از والدین شما مبتلا به دیابت نوع ۲ باشد، شانس ابتلای شما به این بیماری ۴۰ درصد و اگر هر دوی آنها مبتلا باشند، شانس ابتلای شما ۷۰ درصد خواهد بود. پس بین دیابت نوع ۲ و ژنتیک ارتباط مستقیم وجود دارد.
چگونه غذا بخوریم تا در خطر کمتری برای ابتلا به دیابت باشیم؟
علاوه بر کم کردن مصرف قند می‌توانید با تغییرات غذایی و رعایت یکسری عوامل دیگر که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم شانس ابتلا به دیابت را در خود کاهش دهید:
یک رژیم حاوی غذاهای کامل داشته باشید: رژیم‌های غذایی غنی از دانه‌ها، میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل باعث کاهش ریسک دیابت می‌شوند.
قهوه بنوشید: مصرف روزانه‌ی قهوه می‌تواند ریسک بروز دیابت را تا 7 درصد کاهش دهد.
سبزیجات دارای برگ‌های سبز مصرف کنید: با داشتن یک رژیم غذایی غنی از سبزیجات با برگ سبز می‌توانید تا 14 درصد ریسک ابتلا به دیابت را کاهش دهید.
مصرف الکل در حد تعادل: مصرف متعادل نوشیدنی‌های الکلی (۰.۵ تا ۳.۵ جرعه در روز) در مقایسه با پرهیز کامل از الکل یا مصرف بیش از حد الکل، ریسک بروز دیابت را ۳۰ درصد کاهش می‌دهد.
اگر کم کردن مصرف قندهای افزوده در رژیم غذایی‌تان سخت است، می‌توانید مصرف نوشیدنی‌های شیرین‌شده با قند را کم کنید زیرا این نوشیدنی‌ها منبع اوّلیه‌ی قندهای افزوده به حساب می‌آیند.
این تغییرات کوچک در سبک زندگی و عادات غذایی می‌تواند تأثیر مهمی در سلامتی داشته باشند. همچنین بهتر است برچسب‌های تغذیه‌ای روی محصولات غذایی را به دقت مطالعه کنید زیرا بیش از ۵۰ اسم مختلف برای قندهای استفاده‌شده درمحصولات غذایی وجود دارد. پس توجه کردن به این اسم‌ها و شناخت آنها اولین قدم کاهش مصرف است.
خوشبختانه کم کردن مصرف قند راه‌های زیادی دارد و کار سختی نیست. با کم کردن مقدار موارد قندی مصرفی باز هم می‌توانید یک رژیم غذایی لذیذ و مغذی داشته باشید. بنابراین نباید احساس کنید که از چیزی محروم شده‌اید.
از آنجا که اندازه‌گیری قند خون اهمیت دارد بهتر است که در صورت داشتن تغدیه و سبک زندگی نامناسب مدام قند خون خود را بررسی کنید. برای این منظور می‌توانید از دستگاه قند خون سیناکر استفاده کنید یا در صورت ابتلا به قند خون از مشاوره‌های پزشکان در اپلیکیشن سیناکر بهره‌مند شوید.
سخن پایانی
مصرف مقادیر بیش از حد قندهای افزوده با افزایش ریسک بروز دیابت نوع ۲ در ارتباط است. قندهای طبیعی مثل قندهایی که در میوه‌ها و سبزیجات یافت می‌شوند با ریسک دیابت مرتبط نیستند، در حالی که شیرین‌کننده‌های مصنوعی با دیابت ارتباط دارند. علاوه‌بر میزان مصرف قند، کیفیت کلی رژیم غذایی، کیفیت خواب، ورزش و ژنتیک همگی در ایجاد این بیماری ایفای نقش می‌کنند.
پایبندی به یک رژیم غذایی غنی از میوه، سبزیجات و قهوه، مصرف متعادل الکل، حفظ وزن در محدوده‌ی سلامت و ورزش منظم می‌توانند در کاهش ریسک ابتلای شما به دیابت نوع ۲ کمک کنند.
